News

Inleiding

Wat is psychodermatologie?

Psychoanalytische stromingen suggereren dat huidziekten in verband kunnen worden gebracht met onderdrukte of onbewuste emoties. De huid vervult verschillende rollen, onder meer als afgrenzing van de buitenwereld, erogene zone en vormgeving van de identiteit (Ulnik, 2007). De afgelopen dertig jaar toonde wetenschappelijk onderzoek steeds duidelijker aan dat onze huid en hersenen via een dicht neuro-immuunnetwerk van allerlei zenuwen en hormonale stoffen communiceren. Huid en afweersysteem bevatten receptoren voor cortisol en adrenaline, gereguleerd door de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as). Recent werd ontdekt dat er ook een ‘huid-breinas’ bestaat. Talrijke huidcellen en zelfs de cellen van het bindweefsel onder de huid zijn in staat om hormoonachtige stoffen aan te maken en deze naar het brein te zenden waardoor directe communicatie tussen huid en brein in beide richtingen plaatsvindt. Ook ons afweersysteem speelt een belangrijke rol in deze wisselwerking (Trier et al., 2019). Chronische stress verstoort het evenwicht tussen huidcellen en afweer, activeert het afweersysteem en lokt ontstekingen uit. Daarom kunnen angst en stress een rol spelen bij talrijke huidziekten, zoals eczeem en psoriasis. Stress lokt op verschillende manieren een opstoot van psoriasis uit: via de centrale en perifere HPA-as, regulatie van cytokineproductie en activatie van het sympatisch zenuwstelsel. Stress stimuleert de productie van corticotropin-releasing hormone (CRH), wat leidt tot toegenomen cytokines en proinflammatoire factoren in de huid. (Nor)adrenaline en cortisol beïnvloeden rechtstreeks immuuncellen. Verhoogde cortisolspiegels veroorzaken een psoriasisopstoot en een verhoging van inflammatoire stoffen zoals TNF-α, wat bijdraagt aan het ontstaan en verergering van depressieve klachten (Marek-Jozefowicz et al., 2022).

Huidziekten kunnen, door hun zichtbaarheid en klachten, zoals jeuk of pijn, op hun beurt angst, stress en depressieve klachten uitlokken waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat (Willemsen, z.j.). Veel patiënten met een zichtbare huidziekte schamen zich en vertonen sociale angst. Schaamte kan isolement en gebrek aan zelfvertrouwen uitlokken. Chronische stress bemoeilijkt ook wondgenezing en tast de beschermende functie van de huid aan, wat relevant is bij eczeem.

Inleiding

Klinisch psychologen komen, ongeacht hun werkveld, waarschijnlijk in contact met personen met fertiliteitsproblemen. Ongeveer 16% van de mensen met een actieve kinderwens kampt immers met deze problematiek en het is bekend dat het uitblijven van een zwangerschap en de transitie naar ouderschap een grote psychische impact heeft.

Als fertiliteitspsycholoog worden we dagelijks met deze problematiek geconfronteerd in een context van wat steeds meer lijkt op een ’maakbare wereld’. We proberen als fertiliteitspsycholoog te navigeren tussen een wettelijk kader, het eigen ethisch kader van onze kliniek en de aanvragen van wensouders. Nieuwe fertiliteitsbehandelingen en de toepassingen ervan zijn sterk gelinkt aan de evoluerende maatschappelijke context waarin een stijgend aantal mensen ouderschap uitstelt en de diversiteit aan gezinsvormen toeneemt. Traditionele heterokoppels, alleenstaanden en lesbische koppels maken slechts een deel uit van onze patiëntenpopulatie. Denk hierbij aan het invriezen van eicellen en zaadcellen wegens medische en niet-medische redenen, co-ouderschap en draagmoederschap.

Vruchtbaarheidsproblemen worden niet louter als een medisch probleem beschouwd, maar worden al geruime tijd vanuit een biopsychosociaal model benaderd, met specifieke aandacht voor het welzijn van de wensouder(s) én het toekomstige kind. Ook in dit domein van de geneeskunde evolueren we van een cure- naar een caremodel. Schakelen tussen medische, psychologische, psychotherapeutische, psychiatrische, sociale, juridische, antropologische, ethische thema’s en kennis is een must en maakt van de fertiliteitspsycholoog een ware ‘psy-cialist’ in een interdisciplinaire omgeving.

In deze bijdrage bieden we een inkijk in onze dagelijkse praktijk als fertiliteitspsycholoog in Brussels IVF, het centrum voor reproductieve geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis (UZ) Brussel, waar ondersteuning, begeleiding en screening van patiënten centraal staan.

Casus

Het is maandagochtend en zoals elke maandagochtend neem ik deel aan de briefing op de verpleegafdeling. Alle opgenomen patiënten worden een voor een besproken. De hoofdverpleegkundige vertelt dat een patiënte, mevrouw M, zich de afgelopen dagen slecht voelt. De communicatie verloopt moeizaam en ze vertoont wat passief-agressief gedrag tegenover de verpleging. Aan mij wordt gevraagd of ik bij mevrouw wil langsgaan voor een gesprek. Ik heb al wekelijks contact met haar en ga dus in op het verzoek. Mevrouw M geeft inderdaad aan misnoegd te zijn. Een verpleegster heeft met een mes in haar medicatie geroerd. “On ne touille pas avec un couteau, on touille avec une cuillère!” Hoewel ik zelf niet goed inzie wat het probleem is, vraag ik op een neutrale manier en vanuit oprechte interesse meteen naar de betekenis. Mevrouw vertelt dat ze van Congolese origine is en dat het roeren met een mes zware gevolgen kan hebben voor haar revalidatieproces. Ze zegt dat het binnen haar cultuur geassocieerd wordt met het gebruik van zwarte magie en dat ze nu bang is voor de gevolgen voor haar gezondheidstoestand.

In het Universitair Ziekenhuis Brussel, waar ik werkzaam ben als klinisch psycholoog, kom ik dagelijks in contact met volwassenen met verschillende culturele en religieuze achtergronden die kampen met fysieke en/of psychische klachten. Al vanaf het begin van mijn professionele carrière besef ik dat een cultuursensitieve benadering van cruciaal belang is voor kwaliteitsvolle zorg. Via deze bijdrage wil ik hulpverleners aanzetten om stil te staan bij hun eigen referentiekader en dit te verruimen, zodat ze op een bewuster niveau cultuursensitief hulp kunnen verlenen.

Inleiding

De psycholoog draagt sinds de jaren 1960 onmiskenbaar bij aan de kwaliteit van de gezondheidszorg in de Nederlandse ziekenhuizen. Dat is niet alleen de verdienste van de beroepsgroep zelf, maar werd mede mogelijk doordat medisch specialisten aangaven behoefte te hebben aan psychologische expertise. Het besef groeide dat psychische factoren en een lichamelijk ziekteproces elkaar beïnvloeden (Bierkens, 1994). Dit besef is weer terug te voeren op het verzet van artsen en psychiaters tegen een puur materialistische visie op lichamelijkheid (Dehue, 1990). Zo kreeg de psycholoog toegang tot het ziekenhuis en betrad als gedragswetenschapper, met kennis van gezondheidsproblemen, de medische wereld. Het vergde diplomatie en psychologisch inzicht om een plek te verwerven in het bestaande medische bolwerk. In 2003 publiceerde de sectie¹ Psychologen in Algemene en Academische Ziekenhuizen van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP-PAZ) het zeer lezenswaardige boekje van Doortje Veltman dat uitgebreid verslag doet van de begintijd waarin psychologen zich vestigden in een medische werkomgeving.

In het begin bestond de beroepsgroep uit een kleine groep pioniers (De Vries, 1999). In 2002 telde de beroepsgroep ongeveer driehonderd tot vijfhonderd collega’s – de schattingen lopen uiteen. Deze getallen zijn inmiddels gestegen naar achthonderd tot duizend (Capaciteitsorgaan, 2023).

De positie van psychologen in het ziekenhuis is nog altijd bijzonder, omdat zij met hun expertise een niet-medisch specialisme vertegenwoordigen. Zo is het in tijden van schaarste nog altijd noodzakelijk om de toegevoegde waarde van de psycholoog in het ziekenhuis te bewijzen. Aan de andere kant zijn de psychologen in het ziekenhuis steeds meer ingebed geraakt en is hun rol in een multidisciplinair samenwerkingsverband steeds vanzelfsprekender geworden.

In wat volgt wordt beschreven hoe de praktijk van de psycholoog in het ziekenhuis in Nederland er in 2023 uitziet. Aan bod komen de identiteit, de opleidingsachtergrond van de psycholoog in het ziekenhuis en de manier waarop de psychologen in het ziekenhuis georganiseerd zijn en samenwerken.

Inleiding

Deze bijdrage is gebaseerd op de lezingen die de leidinggevende psychologen van het Universitair Ziekenhuis (UZ) Antwerpen, UZ Brussel, UZ Gent en UZ Leuven op 22 september 2023 hielden tijdens het symposium Is er een psy-cialist in de zaal?. Het was geen sinecure om één verhaal te maken over de organisatie en de werkwijze in vier verschillende ziekenhuizen. Toch zijn er veel overeenkomsten, zowel in wat we doen, als in wat we niet doen. We staan in dit artikel stil bij de organisatie en de moeilijkheden die daarbij komen kijken. Dit leidt tot drie aandachtspunten voor psychologen, directies en overheden om de geestelijke gezondheidszorg in ziekenhuizen te optimaliseren. In deze bijdrage ligt de focus niet op wetenschappelijke of economische argumentatie, maar op ‘practice-based evidence’.

Inleiding

Lange wachtlijsten in de zorg zijn een actueel, persistent en wijdverspreid probleem en een uitdaging voor zowel zorgaanbieders als beleidsmakers (Van Ginneken et al., 2022). Ook in Vlaanderen wordt de toegankelijkheid tot de zorg voor kinderen en jongeren met ontwikkelingsproblemen en problemen op het gebied van de geestelijke gezondheid gekenmerkt door lange wachttijden (Cloet et al., 2020; Kinderrechtencommissariaat, 2022; Staten-Generaal Geestelijke Gezondheidszorg, 2020). De wachttijden leiden voor het kind tot een verlaat begin en onderbroken verloop van het zorg- en ondersteuningstraject (Corbin, 1998). Eén aspect van de zorg voor kinderen en jongeren met ontwikkelingsproblemen en problemen op het gebied van de geestelijke gezondheid is de gesubsidieerde interdisciplinaire diagnostiek. Deze diagnostiek wordt in Vlaanderen aangeboden door verschillende organisaties, zoals de diensten kinderpsychiatrie van ziekenhuizen, referentiecentra autisme, centra voor ontwikkelingsstoornissen, centra geestelijke gezondheidszorg, centra voor ambulante revalidatie, onthaal- en behandelcentra, onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra, en binnen de schoolcontext de centra voor leerlingenbegeleiding. Daarnaast is er nog een ruim aanbod aan private multidisciplinaire praktijken die eveneens diagnostiek aanbieden.

Tussen 2018 en 2023 werden verschillende beleidsondersteunende onderzoeksprojecten opgezet (Cloet et al., 2020; Cloet & Leys, 2020; Cloet, Vrydag, & Leys, 2022) om de organisatie en de toegankelijkheidsproblematiek van de interdisciplinaire diagnostiek voor kinderen en jongeren met een vermoeden van ontwikkelingsstoornissen in Vlaanderen in kaart te brengen. Deze bijdrage beschrijft de belangrijkste resultaten van deze onderzoeken en geeft een aanzet om de samenwerking met de interdisciplinaire diagnostiek in de ziekenhuiscontext uit te bouwen.

Inleiding

De juridisering van het Belgische gezondheidszorgsysteem en bij uitbreiding van de zorgrelatie leidt ertoe dat gezondheidszorgbeoefenaars vaak onvoldoende op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. Tal van regels met tal van interpretaties, waarover zelfs juristen het niet eens raken, zorgen voor rechtsonzekerheid, maar ook voor gekunstelde zorgrelaties behept met angst voor juridische gevolgen.

Het rechtsbeginsel dat ‘ieder wordt geacht de wet te kennen’ is in de praktijk ongetwijfeld een juridische fictie. De gezondheidszorgbeoefenaar is specialist in het verstrekken van zorg, niet op het gebied van wetskennis. Nochtans is het van belang dat hij een juiste basiskennis heeft over de wetgeving en de juridische beginselen die op de (zorg)relatie tussen hem, zijn collega’s en de patiënt van toepassing zijn. Te denken valt onder meer aan de Wet betreffende de rechten van de patiënt (Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu [Min SZVL], 2002), de Kwaliteitswet (Federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, 2019) en het beroepsgeheim (Strafwetboek, 1867, Art. 458).

In deze bijdrage behandelen we vragen over de rechten van de minderjarige patiënt, het inzagerecht na overlijden, de persoonlijke notities en het delen van gezondheidsgegevens met derden. We beantwoorden zeven veelvoorkomende juridische vragen over de zorgrelatie, met specifieke toepassingen voor de praktijk van de klinisch psycholoog.