News

Body Dysmorphic Disorder
Khemlani-Patel, S., & Neziroglu, F. (2022)
Boston: Hogrefe Publishing

In de derde, herziene editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-III-R; American Psychiatric Association [APA], 1987) werd voor de eerste keer de Body Dysmorphic Disorder (BDD) opgenomen; toen werd dit ziektebeeld nog ondergebracht bij de somatoforme stoornissen. In de vijfde editie van de DSM (APA, 2013) werd BDD ondergebracht in de groep obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen. Uit verschillende onderzoeken blijkt deze stoornis ongeveer tussen 1,7% en 2,4% van de bevolking te treffen (Buhlmann et al., 2010). BDD wordt ook wel ingebeelde lelijkheid, dysmorfofobie, morfodysforie of morfodysfore stoornis genoemd en heeft kenmerken van een sociale fobie en een dwangstoornis. Mensen met deze psychische aandoening kunnen niet stoppen met denken aan een of meer waargenomen gebreken in hun uiterlijk die volgens hen ervoor zorgen dat zij lelijk of misvormd zijn. Dit kan een klein gebrek zijn of iets dat niet door anderen kan worden waargenomen, maar de persoon voelt zich zo beschaamd en angstig dat hij of zij veel sociale situaties gaat vermijden en/of probeert de waargenomen tekortkomingen te verbergen met make-up of kleding. Iemand die een lichaamsdysmorfe stoornis heeft, concentreert zich intens op het uiterlijk en het lichaamsbeeld, waarbij er herhaaldelijk in de spiegel gekeken wordt en men geruststelling zoekt of zich voortdurend verzorgt – soms vele uren per dag. De waargenomen tekortkoming, de perfectionistische neigingen en het repetitieve gedrag veroorzaken aanzienlijk leed en beïnvloeden het vermogen om in het dagelijks leven normaal te functioneren.

De meest voorkomende kenmerken waar mensen geneigd zijn zich op te fixeren – die overigens kunnen fluctueren in de tijd – zijn onder andere gezicht (zoals neus, teint, rimpels, acne en andere vlekken), haar (uiterlijk, dunner worden en kaalheid), uiterlijk van huid en aderen, borstgrootte, spieromvang, genitaliën en een preoccupatie met het feit dat de lichaamsbouw te klein of niet gespierd genoeg is (spierdysmorfie) – dit komt bijna uitsluitend voor bij mannen.

Uit angst voor het stigma van ijdelheid verbergen veel patiënten hun preoccupatie. BDD wordt dan ook vaak niet opgemerkt door psychiaters en psychologen en blijft daardoor ondergediagnosticeerd.

Psychopaten, wie zijn ze? Misvattingen en dwalingen over psychopathie
Uzieblo, K. (2022)
Gent: Borgerhoff & Lamberigts

Veel boeken over psychopathie bevatten een hoge amusementswaarde. Ze laten ons griezelen over koele seriemoordenaars die zonder gewetenswroeging gruwelijke misdaden begaan. Ook op streamingsdiensten zijn series over psychopaten en seriemoordenaars populair. In de regel combineren boeken over psychopathie huiveringwekkende verhalen met populair-wetenschappelijke kennis.

Op zoek naar dergelijke lectuur zou je op het boek Psychopaten, wie zijn ze? van prof. dr. Kasia Uzieblo kunnen stuiten. Op grond van de kaft met felle rode kleur en de contouren van een hardblauw, naar binnen gekeerd, geagiteerd hoofd zou je soortgelijke verhalen kunnen verwachten. Maar je zou al gauw bedrogen uitkomen. In plaats van sensatieverhalen bevat dit boek een genuanceerde, wetenschappelijk onderbouwde visie op psychopathie. De ondertitel Misvattingen en dwalingen over psychopathie doet dan ook meer recht aan de inhoud. Het boek gaat eerst in op wat psychopathie precies is en wat de determinanten ervan zijn. Vervolgens wordt besproken hoe de kenmerken te herkennen bij kinderen en volwassenen. Hierbij komt niet alleen het forensisch of therapeutisch kader aan bod, maar ook andere contexten, zoals de politiek en de werkomgeving, passeren de revue. En vervolgens wordt aandacht besteed hoe daarmee om te gaan. Ten slotte wordt stilgestaan bij de zin van straffen en behandelen van mensen met psychopathie.

Akrasia. Over vrije wil, verslaving en verandering
Wiers, R. (2023)
Amsterdam: Amsterdam University Press

Ik heb uitgekeken naar het nieuwe boek van Reinout Wiers, hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie aan de Universiteit van Amsterdam. In Vlaanderen en Nederland heeft zijn eerste boek Grip op je problemen: cognitieve training bij verslaving en angst (Wiers, 2013) een vernieuwende invloed gehad op de verslavingszorg. Hij vestigde toen als eerste de aandacht op impliciete (automatische) processen en de mogelijkheid om met computergestuurde trainingen deze processen te beïnvloeden. Wie kent in deze sector de metafoor niet van paard en ruiter, die het duale procesmodel verbeeldt: het conflict van snelle en automatische impulsen (paard) met de trage executieve functies (ruiter). In menige kliniek vormt dat de basis van de psycho-educatie over verslaving die patiënten krijgen.

We zijn God niet. Pleidooi voor een nieuwe psychiatrie van samenwerking
Van Spronsen, M., & Van Os, J. (2021)
Leuven: LannooCampus

In We zijn God niet houden Myrrhe Van Spronsen en Jim Van Os een pleidooi voor een nieuwe psychiatrie van samenwerking. De keuze om de term ‘psychiatrie’ te gebruiken in de titel – en op de achterflap tot driemaal toe – doet, wellicht onbedoeld, restrictief aan. Van Spronsen en Van Os pleiten immers voor een andere manier van werken en organiseren in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) in de brede zin. Er wordt niet echt ingegaan op hoe de psychiatrie zich verhoudt tot of deel uitmaakt van de ggz. Voorlopig één pot nat, lijkt de teneur. Het doet er mogelijk voor de auteurs ook niet zo veel toe, aangezien ze liever streven naar een evolutie van de ggz – met inbegrip van de psychiatrie – naar een ‘ecosysteem mentale gezondheid (GEM; de afkorting verwijst naar het Engelse gem oftewel edelsteen) van cocreatie’. Hun definitie van cocreatie luidt dat “als je het niet echt weet, maar er wel veel van afhangt, dan moet je het samen doen. Want God zijn we niet” (p. 11). Met niet-God-willen-zijn stellen ze het huidig dominante biomedisch expertmodel, dat geschoeid is op de leest van een evidence-based praktijk, aan de kaak en schuiven ze een andere, meer bescheiden basishouding voor de hulpverlening naar voren.